Het stoombuigen van hout

Je wilt iets van hout maken met rond gebogen vormen. Hoe krijg je iets wat recht is krom? In dit artikel bespreek ik hoe je hout kunt buigen met behulp van stoom .

Het stoomproces

Een houten plank heeft een geheugen. Buig je de plank koud dan springt deze terug in zijn oorspronkelijke staat. Wanneer je een plank stoomt, vervormen de cellen, waardoor de nieuwe vorm in het geheugen van de plank gegrift staat. Na droging behoudt de plank de nieuwe vorm zonder dat er spanning op staat.

De stoomkist

De plank moet gestoomd worden zodat deze te buigen is. Dit gaat het beste als je de plank onder druk stoomt. Hiervoor gaat het hout in een stoomkist. De stoomkist kun je zelf maken van hout. Het hout waar de stoomkist van gemaakt is, wordt natuurlijk ook gestoomd. Gebruik daarom massief hout en geen gelijmd hout. Watervast verlijmd multiplex kan wel maar zal op den duur uit elkaar vallen. Het hout zal onder invloed van stoom gaan werken. Houdt de verschillende planken daarom bij elkaar met dwarsbalken. Een dubbelwandige kist isoleert beter. Vul de tussenruimte niet op met materialen die gaan smelten, zoals piepschuim.

Hout, waterr en metaal zijn een slechte combinatie. Er ontstaat een chemische reactie welke zwarte plekken in het hout achter laat. Deze zwarte plekken dringen diep door in het hout en zijn niet meer weg te schuren. Gebruik daarom roestvrij staal, koper, brons, of aluminium ook voor de schroeven en bouten. Gegalvaniseerd metaal mag alleen als het vuur-verzinkt metaal is. De stoom moet vrij rondom de plank kunnen bewegen. Leg de te stomen planken daarom niet op de bodem van de kist, maar zet ze op zijn kant of op een paar dwarslatjes.

Hout stomen kan vanaf 90 graden Celsius, maar het gaat beter met een temperatuur die hoger is dan 100 graden Celcius. Wanneer stoom onder druk staat kan het warmer dan 100 graden Celsius worden. Maak het deksel van de kist goed dicht. Er moet wel ruimte zijn waardoor de stoom kan ontsnappen, maar wanneer te veel stoom ontsnapt komt de temperatuur niet boven de 100 graden Celsius. Boor een gaatje in de bovenkant van de kist waar een vleesthermometer in past, op deze manier kun je de temperatuur in de gaten houden.

Stoom maak je met een behangstomer . Deze zijn al voor €50,- per stuk te koop. De duurdere behangstomers kan je tijdens het stomen bijvullen en dit heeft de voorkeur. Maak een gaatje in de kist waar de slang van de behangstomer strak in past. Reken op 1 behangstomer per strekkende meter kist.

Een mal maken

Er moet een basis zijn waarop het hout gebogen kan worden. Dit k an een blijvende structuur zijn bv. een skelet of een tijdelijke structuur, zoals een mal. Wanneer het hout gebogen en gedroogd is blijft het in de nieuwe vorm staan, maar het kan 7 tot 12% terug veren (springback). Maak de mal iets boller. Wanneer je de plank op een bestaande constructie buigt, plaats je in het midden van de plank latten tussen de plank en de constructie, zodat deze iets boller gebogen wordt. De krachten die op een mal komen zijn groot. Maak de mal zo stevig mogelijk. Breng bij twijfel extra versteviging aan, de krachten zijn groter dan je denkt. Maak ruimte voor de lijmtangen, zaag eventueel gaten in de mal om de lijmtang doorheen te halen. Denk er aan dat de plank alle kanten op wil schuiven, maak tijdelijke voorzieningen om dit tegen te gaan. Gebruik goede stevige lijmtangen en zorg dat je er veel op voorraad hebt. Afhankelijk van het werkstuk kan het voorkomen dat er op iedere 20 cm. een tang wordt geplaatst.

Het hout

De meeste houtsoorten zoals eiken, mahonie en grenen zijn te buigen. Vuren hout heeft een grote springback. Iepen en essen zijn het best buigbaar. Wanneer ik een houten plank, balk of lat koop kijk ik er altijd met mijn timmermansoog overheen om te zien of deze recht is. Maar wanneer ik deze plank wil buigen let ik op andere dingen, zoals weinig noesten, en is het hout kwartiers of half kwartiers gezaagd. Bij dosse gezaagd hout kunnen de nerven tijdens het buigen loslaten. Wanneer de nerven diagonaal door de plank lopen zal deze eerder torderen. Hier kun je ook gebruik van maken wanneer de plank met een torsie gebogen wordt. Je kunt het hout een nacht voorweken in water, dan dringt de stoom beter binnen.

Hoe lang wordt het hout gestoomd?

De stoomtijd van het hout kun je berekenen. De vuistregel is dat je 1 uur stoomt per duimdikte van het hout. Een duim is 2,5 cm. Wanneer je eiken- en mahoniehout langer stoomt gaat de houtcel kapot en kan het hout breken. Iepen- en essenhout mag je wel langer stomen. Dit hout kun je ook voor een tweede keer stomen. Het iepenhout neemt dan weer zijn oorspronkelijke rechte vorm aan. Eiken en mahonie mag je niet voor een tweede keer stomen, dan wordt het hout broos en kan het breken.

Hoe ga je te werk?

Als alle voorbereidingen getroffen zijn kan je beginnen.
Sluit het stoomapparaat aan op de stoomkist en zet het aan.
Wacht tot de thermometer een temperatuur van 100 graden Celsius aangeeft.
Haal de thermometer uit de kist zodat deze bij het inschuiven van de planken niet beschadigt.
Doe werkhandschoenen aan en open voorzichtig het deksel. Bij het openen van het deksel ontsnapt de stoom, je kunt je lelijk verbranden.
Plaats het hout in de kist. De planken mogen niet op of tegen elkaar liggen. De stoom moet er omheen kunnen. Plaatst niet meer planken dan je in korte tijd kunt verwerken.
Sluit het deksel en plaats de thermometer. Wacht totdat de temperatuur weer op 100 graden Celsius is. Stel vanaf dat moment een kookwekker in op de gewenste tijd.
Vul de behangstomer op tijd bij zodat deze niet droog kookt.
Wanneer de wekker afloopt moet je snel werken. Hoe eerder je het hout buigt, hoe beter het gaat. In het begin is het aan te raden met twee of drie mensen te werken.
Doe weer werkhandschoenen aan want de plank is heet en open de kist. Haal de plank er uit en bevestig het uiteinde van de plank met een lijmtang op de mal. Buig de plank en plaats een tang op de eerstvolgende plek. Buig de plank steeds verder door en plaats meer tangen, waarbij je de vorige tangen steeds strakker aandraait. Wanneer ik alleen werk, trek ik nog wel eens een spanband om de plank en de mal zodat ik de plank kan buigen zonder dat deze terug springt en ik beide handen vrij heb om de tangen aan te draaien. Goede lijmtangen zijn duur. Wanneer ik drie lijmtangen helemaal aangedraaid heb, vervang ik de middelste tang voor een goedkope tang. Nu heb ik weer een extra goede lijmtang om verder te buigen.
Zet de stoommachine uit en dweil het gelekte water op om ongelukken te voorkomen.

Succes met het buigen van de eerste plank.

Wed, 23 June